Σε μία από τις πρόσφατες τηλεοπτικές εμφανίσεις του ο κ. Βαρουφάκης, καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ανέφερε (δεν θυμάμαι ακριβώς τη φράση) ότι "όποιος σήμερα σας μιλά με βεβαιότητα για τις αγορές, σας λέει ψέμματα". Και είναι βέβαια αλήθεια, η συμπεριφορά των αγορών σε περίοδο κρίσης, μέσα στο ανεξέλεγκτο σύστημα που λειτουργούν, είναι όσο προβλέψιμη είναι μία παρτίδα σκάκι, ή καλύτερα monopoly, με 100 ή και περισσότερους παίκτες. Η Θεωρία Παιγνίων μας λέει ότι η χάραξη στρατηγικής με σημαντική πιθανότητα επιτυχίας σε αυτές τις περιπτώσεις είναι αδύνατη.
Συνεπώς, τα ερωτήματα του τύπου "Κάναμε καλά που μπήκαμε στο μνημόνιο ή μήπως έπρεπε να πτωχεύσουμε μία ώρα αρχύτερα;" ή "Είναι ωφέλιμο να κάνουμε αναδιάρθρωση τώρα;" είναι άσκοπα, και επομένως υποκριτικά, γιατί απλά δεν έχουν απάντηση. Και αυτό γιατί στην παρούσα φάση κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις εξελίξεις στις αγορές, ακόμα και όταν γίνεται λόγος για συνεννόηση μαζί τους. Η υπερβολή, ο πανικός και η απόλυτη νοοτροπία του τζογαδόρου που έχουν επικρατήσει σε αυτές (για την ακρίβεια έχουν θεσμοθετηθεί σε αυτές) δεν τις καθιστά αξιόπιστο συνομιλητή για την κατάρτιση σχεδίου εξόδου από την κρίση, ακόμα και αν μία ομαλή έξοδος θα ωφελούσε συνολικά και τις ίδιες.
Η κυβέρνηση το γνωρίζει αυτό και κατά την εκτίμησή μου αυτός είναι ο λόγος που έχει επιλέξει μια στρατηγική "πολιτικής εξόδου" από την κρίση, στηριζόμενη στους εταίρους μας στην Ευρωζώνη, που σε αυτήν την περίπτωση είναι μάλλον πιο προβλέψιμοι από τις αγορές, ακόμα και όταν συμπεριλάβουμε τα πιθανά εκλογικά αποτελέσματα στις χώρες αυτές τα χρόνια που έρχονται. Η κυβέρνηση συνεπώς θέλει να παραμείνει η Ελλάδα το "καλό παιδί" της τρόικας, έτσι ώστε να μπορεί να ζητήσει επιπλέον βοήθεια με κάποια μορφή όταν αυτό χρειαστεί. Για το λόγο αυτό, παρόλο που είναι φανερό ότι τα νούμερα δε βγαίνουν, θεωρεί ότι αυτή η στρατηγική ενέχει και το λιγότερο ρίσκο, ελπίζοντας σε μια μελλοντική τελική ευρωπαϊκή λύση.
Στο ίδιο μήκος κύματος και οι κυβερνήσεις του ευρώ. Είναι γεγονός ότι τον Μάρτη που πέρασε έκαναν πολύ λίγα για να εξευμενίσουν τις αγορές. Το ερώτημα "Αν έκαναν το Α ή το Β θα ηρεμούσαν οι αγορές;" παραπέμπεται μαζί με τα υπόλοιπα στην... Θεωρία Παιγνίων. Αντίθετα έκαναν τα ελάχιστα δυνατά για να μην καταρρεύσει ολοκληρωτικά η Ευρωζώνη, αφήνοντας τις τελικές αποφάσεις για αργότερα, σε χρονική στιγμή που ενδεχομένως οι αγορές να έχουν ηρεμήσει ή ακόμα και να έχουν ρυθμιστεί με κάποιο τρόπο. Μέχρι τότε θα πιέζουν τη χώρα μας να μειώσει όσο γίνεται περισσότερο το χρέος της (και εδώ μπαίνουν στο παιχνίδι οι αποκρατικοποιήσεις), διαφημίζοντας παράλληλα όσο καλύτερα μπορούν τις θυσίες του ελληνικού λαού στους φορολογουμένους τους, έτσι ώστε να έχουν τη συναίνεσή τους όταν έρθει η ώρα για ουσιαστικές αποφάσεις. Η πιο σημαντική επιτυχία της Ευρωζώνης σε αυτή τη φάση είναι το γεγονός ότι η Ισπανία δεν έχει μπει, τουλάχιστον για την ώρα, στο κάδρο των χρεοκοπημένων.
Τα ρίσκα αυτής της στρατηγικής είναι πολλά. Έτσι και αλλιώς ζούμε στην εποχή της αβεβαιότητας. Η καλή συνεργασία των κρατών της Ευρωζώνης δεν είναι δεδομένη, παρόλο που οι διαφωνίες μεταξύ επιτρόπων, κυβερνήσεων και άλλων παραγόντων της Ευρωζώνης έχουν περιοριστεί σημαντικά. Ούτε φυσικά είναι δεδομένη η εμπιστοσύνη προς την Ελλάδα, λόγω του βεβαρημένου παρελθόντος της. Τέλος, και αυτός είναι ο πιο σημαντικός κίνδυνος, υπάρχει και η πιθανότητα η αναρχία των αγορών να νικήσει την θέληση των ευρωπαϊκών οργάνων και κυβερνήσεων.
Ανάπτυξη ναι, αλλά πότε;
Τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα στο εσωτερικό για να επιταχύνει την έξοδο της από την οικονομική κρίση; Η εύκολη απάντηση είναι ανάπτυξη. Δυστυχώς, όπως είναι πλέον γνωστό, η χώρα μας εισήλθε στην κρίση έχοντας ένα σαθρό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης (αλληλένδετο με ένα επίσης σαθρό κοινωνικοπολιτικό μοντέλο) το οποίο στηρίζονταν σε ένα ποσοστό της τάξης του 60 - 70% στην εγχώρια κατανάλωση, η οποία ενισχύονταν από τον υψηλό δανεισμό του κράτους. Η ελληνική επιχειρηματικότητα, ακόμα και ο τουρισμός, είχε επικεντρωθεί στην εσωτερική αγορά, με το εμπορικό ισοζύγιο να οδηγείται ταυτόχρονα σε κατάρρευση. Οι επιχειρήσεις που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να αλλάξουν τις αγορές τους, όπως είναι τα εμπορικά καταστήματα και η οικοδομή, καθίστανται πλέον μη βιώσιμες. Το δανεικό χρήμα (από το κράτος μέσω των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων) που τις στήριζε δεν μπορεί πλέον να υπάρξει.
Γιαυτό και η "οργή για τα λουκέτα" κυρίως από τα κόμματα της Δεξιάς είναι λαϊκισμός και υποκρισία. Για να υπάρξει ανάπτυξη στη χώρα μας θα πρέπει, ανάμεσα σε άλλα, να αναδιαρθρωθεί ο τουριστικός τομέας και να γίνει πραγματική επανάσταση στην γεωργία, ενώ ο τομέας της πράσινης οικονομίας θα πρέπει να δημιουργηθεί από το μηδέν. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις απαιτούν αρκετά χρόνια, πόσο μάλλον σε μια περίοδο που οι ελληνικές τράπεζες, μολυσμένες από τα ελληνικά κρατικά ομόλογα αλλά και τον αέρα της γενικές αβεβαιότητας, προσπαθούν να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Είναι όμως γεγονός ότι οι μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται σε αυτούς τους τομείς για να ξεκινήσει η, έστω και αργή, αναδιάρθρωση προχωρούν εν μέσω παλινωδιών και έλλειψης οργάνωσης.
Ένας τομέας όμως που θα μπορούσε σίγουρα να προχωρήσει με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς είναι η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, της εισφοροδιαφυγής και της παραοικονομίας. Όσον αφορά το πρώτο η κυβέρνηση ουσιαστικά ομολόγησε την παταγώδη αποτυχία της με την απόλυση του γενικού γραμματέα εσόδων κ. Γεωργακόπουλου, ενώ για την εισφοροδιαφυγή οι επιθεωρητές εργασίας ακόμη αντικρίζουν μια τραγική κατάσταση. Η κριτική που γίνεται στην κυβέρνηση, ενάμιση χρόνο μετά τις εκλογές είναι απολύτως ορθή.
Όπως όλα δείχνουν, η επιστροφή της οικονομίας στη σταθερότητα θα είναι μια υπόθεση που θα κρατήσει χρόνια. Το ελάχιστο που μπορεί να κάνει η κυβέρνηση είναι να προσπαθήσει να κρατήσει την κοινωνία ζωντανή αποτρέποντας την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της οικονομικής ανισότητας με την, χιλιοειπωμένη είναι αλήθεια, ισόποση κατανομή των βαρών. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε αυτόν τον τομέα γίνεται κριτική, έστω και επικοινωνιακά, και από τον κ. Στρος Κάν. Η διασφάλιση μίας ελάχιστης κοινωνικής συνοχής είναι όχι μόνο δίκαιη αλλά και η βασική προϋπόθεση για να έχει η κυβερνητική στρατηγική την παραμικρή πιθανότητα επιτυχίας.
Συνεπώς, τα ερωτήματα του τύπου "Κάναμε καλά που μπήκαμε στο μνημόνιο ή μήπως έπρεπε να πτωχεύσουμε μία ώρα αρχύτερα;" ή "Είναι ωφέλιμο να κάνουμε αναδιάρθρωση τώρα;" είναι άσκοπα, και επομένως υποκριτικά, γιατί απλά δεν έχουν απάντηση. Και αυτό γιατί στην παρούσα φάση κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις εξελίξεις στις αγορές, ακόμα και όταν γίνεται λόγος για συνεννόηση μαζί τους. Η υπερβολή, ο πανικός και η απόλυτη νοοτροπία του τζογαδόρου που έχουν επικρατήσει σε αυτές (για την ακρίβεια έχουν θεσμοθετηθεί σε αυτές) δεν τις καθιστά αξιόπιστο συνομιλητή για την κατάρτιση σχεδίου εξόδου από την κρίση, ακόμα και αν μία ομαλή έξοδος θα ωφελούσε συνολικά και τις ίδιες.
Η κυβέρνηση το γνωρίζει αυτό και κατά την εκτίμησή μου αυτός είναι ο λόγος που έχει επιλέξει μια στρατηγική "πολιτικής εξόδου" από την κρίση, στηριζόμενη στους εταίρους μας στην Ευρωζώνη, που σε αυτήν την περίπτωση είναι μάλλον πιο προβλέψιμοι από τις αγορές, ακόμα και όταν συμπεριλάβουμε τα πιθανά εκλογικά αποτελέσματα στις χώρες αυτές τα χρόνια που έρχονται. Η κυβέρνηση συνεπώς θέλει να παραμείνει η Ελλάδα το "καλό παιδί" της τρόικας, έτσι ώστε να μπορεί να ζητήσει επιπλέον βοήθεια με κάποια μορφή όταν αυτό χρειαστεί. Για το λόγο αυτό, παρόλο που είναι φανερό ότι τα νούμερα δε βγαίνουν, θεωρεί ότι αυτή η στρατηγική ενέχει και το λιγότερο ρίσκο, ελπίζοντας σε μια μελλοντική τελική ευρωπαϊκή λύση.
Στο ίδιο μήκος κύματος και οι κυβερνήσεις του ευρώ. Είναι γεγονός ότι τον Μάρτη που πέρασε έκαναν πολύ λίγα για να εξευμενίσουν τις αγορές. Το ερώτημα "Αν έκαναν το Α ή το Β θα ηρεμούσαν οι αγορές;" παραπέμπεται μαζί με τα υπόλοιπα στην... Θεωρία Παιγνίων. Αντίθετα έκαναν τα ελάχιστα δυνατά για να μην καταρρεύσει ολοκληρωτικά η Ευρωζώνη, αφήνοντας τις τελικές αποφάσεις για αργότερα, σε χρονική στιγμή που ενδεχομένως οι αγορές να έχουν ηρεμήσει ή ακόμα και να έχουν ρυθμιστεί με κάποιο τρόπο. Μέχρι τότε θα πιέζουν τη χώρα μας να μειώσει όσο γίνεται περισσότερο το χρέος της (και εδώ μπαίνουν στο παιχνίδι οι αποκρατικοποιήσεις), διαφημίζοντας παράλληλα όσο καλύτερα μπορούν τις θυσίες του ελληνικού λαού στους φορολογουμένους τους, έτσι ώστε να έχουν τη συναίνεσή τους όταν έρθει η ώρα για ουσιαστικές αποφάσεις. Η πιο σημαντική επιτυχία της Ευρωζώνης σε αυτή τη φάση είναι το γεγονός ότι η Ισπανία δεν έχει μπει, τουλάχιστον για την ώρα, στο κάδρο των χρεοκοπημένων.
Τα ρίσκα αυτής της στρατηγικής είναι πολλά. Έτσι και αλλιώς ζούμε στην εποχή της αβεβαιότητας. Η καλή συνεργασία των κρατών της Ευρωζώνης δεν είναι δεδομένη, παρόλο που οι διαφωνίες μεταξύ επιτρόπων, κυβερνήσεων και άλλων παραγόντων της Ευρωζώνης έχουν περιοριστεί σημαντικά. Ούτε φυσικά είναι δεδομένη η εμπιστοσύνη προς την Ελλάδα, λόγω του βεβαρημένου παρελθόντος της. Τέλος, και αυτός είναι ο πιο σημαντικός κίνδυνος, υπάρχει και η πιθανότητα η αναρχία των αγορών να νικήσει την θέληση των ευρωπαϊκών οργάνων και κυβερνήσεων.
Ανάπτυξη ναι, αλλά πότε;
Τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα στο εσωτερικό για να επιταχύνει την έξοδο της από την οικονομική κρίση; Η εύκολη απάντηση είναι ανάπτυξη. Δυστυχώς, όπως είναι πλέον γνωστό, η χώρα μας εισήλθε στην κρίση έχοντας ένα σαθρό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης (αλληλένδετο με ένα επίσης σαθρό κοινωνικοπολιτικό μοντέλο) το οποίο στηρίζονταν σε ένα ποσοστό της τάξης του 60 - 70% στην εγχώρια κατανάλωση, η οποία ενισχύονταν από τον υψηλό δανεισμό του κράτους. Η ελληνική επιχειρηματικότητα, ακόμα και ο τουρισμός, είχε επικεντρωθεί στην εσωτερική αγορά, με το εμπορικό ισοζύγιο να οδηγείται ταυτόχρονα σε κατάρρευση. Οι επιχειρήσεις που εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να αλλάξουν τις αγορές τους, όπως είναι τα εμπορικά καταστήματα και η οικοδομή, καθίστανται πλέον μη βιώσιμες. Το δανεικό χρήμα (από το κράτος μέσω των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων) που τις στήριζε δεν μπορεί πλέον να υπάρξει.
Γιαυτό και η "οργή για τα λουκέτα" κυρίως από τα κόμματα της Δεξιάς είναι λαϊκισμός και υποκρισία. Για να υπάρξει ανάπτυξη στη χώρα μας θα πρέπει, ανάμεσα σε άλλα, να αναδιαρθρωθεί ο τουριστικός τομέας και να γίνει πραγματική επανάσταση στην γεωργία, ενώ ο τομέας της πράσινης οικονομίας θα πρέπει να δημιουργηθεί από το μηδέν. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις απαιτούν αρκετά χρόνια, πόσο μάλλον σε μια περίοδο που οι ελληνικές τράπεζες, μολυσμένες από τα ελληνικά κρατικά ομόλογα αλλά και τον αέρα της γενικές αβεβαιότητας, προσπαθούν να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Είναι όμως γεγονός ότι οι μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται σε αυτούς τους τομείς για να ξεκινήσει η, έστω και αργή, αναδιάρθρωση προχωρούν εν μέσω παλινωδιών και έλλειψης οργάνωσης.
Ένας τομέας όμως που θα μπορούσε σίγουρα να προχωρήσει με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς είναι η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, της εισφοροδιαφυγής και της παραοικονομίας. Όσον αφορά το πρώτο η κυβέρνηση ουσιαστικά ομολόγησε την παταγώδη αποτυχία της με την απόλυση του γενικού γραμματέα εσόδων κ. Γεωργακόπουλου, ενώ για την εισφοροδιαφυγή οι επιθεωρητές εργασίας ακόμη αντικρίζουν μια τραγική κατάσταση. Η κριτική που γίνεται στην κυβέρνηση, ενάμιση χρόνο μετά τις εκλογές είναι απολύτως ορθή.
Όπως όλα δείχνουν, η επιστροφή της οικονομίας στη σταθερότητα θα είναι μια υπόθεση που θα κρατήσει χρόνια. Το ελάχιστο που μπορεί να κάνει η κυβέρνηση είναι να προσπαθήσει να κρατήσει την κοινωνία ζωντανή αποτρέποντας την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της οικονομικής ανισότητας με την, χιλιοειπωμένη είναι αλήθεια, ισόποση κατανομή των βαρών. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε αυτόν τον τομέα γίνεται κριτική, έστω και επικοινωνιακά, και από τον κ. Στρος Κάν. Η διασφάλιση μίας ελάχιστης κοινωνικής συνοχής είναι όχι μόνο δίκαιη αλλά και η βασική προϋπόθεση για να έχει η κυβερνητική στρατηγική την παραμικρή πιθανότητα επιτυχίας.
2 σχόλια:
Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά τα όσα εμπεριστατωμένα γράφεις, πιθανότατα θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πολιτική μας είναι η καθυστέρηση περιμένοντας το θαύμα ή τον απο μηχανής Θεό ή αυτό που ονομάζεις Ευρωπαϊκή τελική λύση. Η Τελική Λύση απαιτεί η Ευρώπη να αποκτήσει συνεκτικότητα και αλληλεγγύη που διόλου διαφαίνεται στον ορίζοντα.
Επίσης θα έλεγα ότι δεν μας πιέζουν να μειώσουμε το χρέος μας αλλά το δημοσιονομικό μας έλλειμμα κυρίως. Το χρέος ούτως ή άλλως αυξάνεται από τον δανεισμό και τα επακόλουθά του και το ζητούμενο είναι αν και πως θα γίνει βιώσιμο, εξ ου και οι αποκρατικοποιήσεις.
Το απρόβλεπτο της Παγκόσμιας Οικονομίας είναι σαφές. Το ζήτημα είναι ότι μια οικονομία κινούμενη από την αρχή του αέναα αυξανόμενου επιχειρηματικού κέρδους μπορεί στο διηνεκές να υπάρχει; Πως, τρώγωντας τις σάρκες της; Σίγουρα δεν είναι ούτε ανθρωποκεντρική και δεν πολυνοιάζεται για τον Πλανήτη, το περιβάλλον και τους πόρους του...
Η Παγκόσμια οικονομία πρέπει να βρει δρόμους που θα υπηρετούν τον άνθρωπο και την επιβίωση στο μικρό μας Πλανήτη ειδάλλως τα αδιέξοδα θα οδηγούν σε αλεπάλληλες καταστροφές (ως την ολοκληρωτική πιθανόν κάποια στιγμή...).
Για την Ελλάδα, αν δεν υπάρξει κοινωνική συναίνεση δεν θα υπάρξει λύση και οι πολιτικές μέθοδοι ως τώρα δεν βασίζονται σε κοινωνικές συναινέσεις αλλά σε επιβολές πολιτικών και μάλιστα από πολιτικούς που είναι συμμέτοχοι της δημιουργίας της κρίσης και κατά συνέπεια δεν έχουν την καλή μαρτυρία για να πείσουν. Χρειάζονται ευρύτερες κοινωνικές και όχι παλαιοκομματικές συναινέσεις και εμπιστοσύνη πολιτών και κράτους και αυτά δεν κερδίζονται ως δια μαγείας αλλά χρειάζονται να αποκτηθούν στην πράξη.
Δυστυχώς είναι σαφές ότι η υπάρχουσα κατάσταση ενώ εντόπισε πιθανόν ορθά κάποια ζητήματα, παλινωδεί. Που είναι οι μετατάξεις, που είναι η μείωση της γραφειοκρατίας για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας; Και τέλος άλλο είναι να αποκρατικοποιείς μια τράπεζα πχ το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο ή μια επιχείρηση του δημοσίου και άλλο μια υπηρεσία κοινωνικής παροχής όπως η ΔΕΗ και η ΕΥΔΑΜ ας πούμε. Και αν είναι δύσκολο λόγω σξκληρού πυρήνα συνδικαλιστών για παράδειγμα να αποκρατικοποιήσεις τη ΔΕΗ γιατί δεν προχωράς με γοργό ρυθμό εκεί τουλάχιστον που είναι εύκολο και κοινωνικά πιο αποδεκτό; To κράτος κοινωνικών παροχών, ο κόσμος το θέλει και το έχει χρυσοπληρώσει από φόρους και κρατήσεις. Το κράτος επιχειρηματία όμως κανείς δεν το θέλει; Αυτό γιατί δεν το ξηλώνουν, αυτοί που το έφτιαξαν για να βολεύουν ψηφοφόρους, αυτοί που και σήεμρα κυβερνούν;
Επιγραμματικά ορισμένα σχόλια:
- Η Ευρώπη μας έχει συμπαρασταθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό, δανείζοντας μας περίπου 80 δις (τώρα αν αυτό πράγματι βοηθάει είναι άλλη κουβέντα). Σκέψου ότι οι κυβερνήσεις τους πήραν τεράστιο ρίσκο διότι η Ελλάδα ακόμη μπορεί να χρεωκοπήσει, και τα λεφτά να μην επιστρέψουν στους φορολογούμενούς τους. Η ελπίδα μου είναι ότι εφόσον οι Ευρωπαίοι μπήκαν στο χορό θα τον χορέψουν μέχρι το τέλος. Αν οι Γερμανοί νιώσουν ότι μπορούν να εμπιστευτούν τους υπόλοιπους, ενδεχομένως να κάνουν κάτι εντυπωσιακό, όπως το ευρωομόλογο. Το σύμφωνο για το ευρώ, αν τηρηθεί στην πράξη, ανοίγει το δρόμο για τέτοιες κινήσεις. Τέλος, αποφεύγω να βάλω κεφαλαία στον όρο "τελική λύση". Ακούγεται λίγο ανατριχιαστικό. :)
- Οι δράσεις της κυβέρνησης πρέπει να είναι σε δύο άξονες: διαρθρωτικές αλλαγές και εξισορρόπηση των βαρών. (Συμφωνώ όμως ότι με τον τρόπο που διατύπωσα την ανάρτηση αυτό δεν είναι σαφές).
- Συμφωνώ ότι η διεθνείς αγορές χρειάζονται μεταρρυθμίσεις και περισσότερο έλεγχο. Υπάρχουν πραγματικά παρανοϊκοί κανόνες που πρέπει να καταργηθούν. Υπάρχει επίσης δογματική εμπιστοσύνη στο "αόρατο χέρι" της αγοράς.
Δημοσίευση σχολίου