Πέρασε καιρός από την τελευταία ανάρτηση σχετικά με την οικονομία και η αλήθεια είναι πως δεν έβρισκα να κάνω κάποιο χρήσιμο σχόλιο σχετικά με τις εξελίξεις. Η κυβέρνηση έκανε μια τελευταία προσπάθεια να μείνουμε στις αγορές χωρίς να καταφέρει να πείσει τους δανειστές μας, οι οποίοι όμως από ό,τι φαίνεται είχαν προδιαγράψει ότι η Ελλάδα δεν είχε δυνατότητα να φέρει ισορροπία στα δημοσιονομικά της χωρίς εξωτερική βοήθεια και έκριναν ότι είναι προς το συμφέρον τους να οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός αγορών. Έτσι φτάσαμε σήμερα στην οριστική έγκριση του πακέτου στήριξης προς τη χώρα μας. Η μόνη -πολύ σημαντική βεβαίως- διαφορά σε σχέση με όσα είχα γράψει το Μάρτιο είναι ότι στο πακέτο αυτό συμμετέχει και το ΔΝΤ, εξαιτίας της άκαμπτης στάσης της Γερμανίας.
Η κρίση που περνάει η χώρα μας εδώ και χρόνια όμως δεν είναι μόνο οικονομική. Το σημερινό πρωτοσέλιδο της "Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας" είναι "Πολιτική Χρεοκοπία", με μικρά άρθρα όλων των πολιτικών αρχηγών και των εκπροσώπων των κοινωνικών τάξεων. Για τα αίτια της κρίσης ο κ. Παπανδρέου θεωρεί ότι είναι η πανταχού παρούσα διαφθορά και οι πελατειακές σχέσεις, ο κ. Σαμαράς προσθέτει το κακό οικονομικό μοντέλο, ο κ. Καρατζαφέρης κατηγορεί τους συνδικαλιστές για τις υπέρμετρες διεκδικήσεις τους ενώ η κ. Παπαρήγα επαναλαμβάνει ότι αιτία είναι ο καπιταλισμός, ο οποίος έχει τις κρίσεις γραμμένες στο γονίδιό του. Όλοι συμφωνούν λίγο πολύ ότι η αυλαία του πολιτικού κύκλου της μεταπολίτευσης έχει πέσει. Θα έλεγα πως όλοι τους έχουν δίκαιο. Ελπίζω όμως να αντιλαμβάνονται ότι οι ίδιοι και τα κόμματά τους είναι πρωταγωνιστές σε μια παράσταση που, όπως υποστηρίζουν, οδεύει προς το τέλος.
Είναι φυσικά δύσκολο να προβλέψει κανείς αν θα μπορέσουν οι σημερινές πολιτικές δυνάμεις να οδηγήσουν τη χώρα στη νέα, δύσκολη εποχή. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι αυτό θα είναι εξαιρετικά δύσκολο, ιδίως για τα δύο κόμματα εξουσίας, τα οποία εδώ και χρόνια μαστίζονται από εσωτερικές αντιθέσεις οι οποίες σίγουρα θα οξυνθούν, με τις πρώτες ρωγμές να φαίνονται ήδη από τη διαδικασία επικύρωσης του νομοσχεδίου για την οικονομική βοήθεια. Είναι εξάλλου χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το κυβερνών κόμμα επέλεξε, με κοινοβουλευτικά πραξικοπηματικό τρόπο, να μην χρειάζονται τα νέα μέτρα επικύρωση από τη Βουλή, όχι γιατί φοβόταν την αντίδραση της αντιπολίτευσης, αλλά τη δική του διάσπαση.
Αυτή η συνύπαρξη αντίρροπων δυνάμεων αποτέλεσε και τη βασική αιτία της αδυναμίας των δύο κομμάτων να αναδείξουν ικανά στελέχη, ακόμα και προέδρους. Δεν είναι τυχαίο ότι λόγω της αποτυχίας τους να βρουν προσωπικότητες που θα μπορούσαν να κρατήσουν τις παρατάξεις τους ενωμένες στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης ιδεολογικής κατεύθυνσης, επέλεξαν ανθρώπους που βασικό τους προτέρημα είναι ότι συνοδεύονταν από ένα "βαρύ" πολιτικό όνομα, που παρέπεμπε στον ιδρυτή του κάθε κόμματος και στις "ένδοξες μέρες" του - μακρινού - παρελθόντος. Η αδυναμία αυτή είναι πολύ σημαντική, διότι έχει άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα των προσώπων που καταλαμβάνουν καίριες πολιτικές θέσεις, κομματικές ή μη, και συνεπώς στην ποιότητα του πολιτικού συστήματος γενικότερα.
Η αναζήτηση ευθυνών για την παρούσα κατάσταση είναι μία ακόμα μεγάλη πρόκληση, είτε αυτή γίνει είτε όχι. Στην πρώτη περίπτωση τα κόμματα θα πρέπει να αποδεχθούν την ευθύνη σημαντικών τους στελεχών για περιπτώσεις κακοδιαχείρισης και διαφθοράς με όλες τις αναταράξεις που αυτό θα επιφέρει στο εσωτερικό τους, ενώ στη δεύτερη θα έχουν να αντιμετωπίσουν την δυσπιστία του κόσμου ο οποίος την ίδια στιγμή θα καλείται να υποστεί τα τραγικά αποτελέσματα των πολιτικών τους.
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι θα είναι πιο εύκολο να υπάρξουν νέες πολιτικές δυνάμεις στο προσκήνιο παρά να μεταλλαχθούν οι υπάρχουσες. Παρόλα τα ρίσκα που συνοδεύουν μία τέτοια εξέλιξη, θεωρώ ότι θα αποτελούσε σημαντική ανανέωση για τη χώρα και θα χάραζε μια σαφή διαχωριστική γραμμή με το κακό παρελθόν της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Δυστυχώς όμως κάτι τέτοιο είναι δύσκολο, γιατί ο κόσμος παραμένει πολύ συντηρητικός ως προς τις πολιτικές του επιλογές. Είναι επίσης βέβαιο ότι το υπάρχων πολιτικό σύστημα, με τη βαθιά επιρροή που έχει στις κοινωνικές ομάδες και στα ΜΜΕ θα αντιδράσει έντονα. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα πολιτικά εγχειρήματα των τελευταίων ετών απέτυχαν στο σύνολό τους εκτός από το ΛΑΟΣ, ο οποίος κατόρθωσε να καθιερωθεί χάρη στο γεγονός ότι κατόρθωσε με επιτυχία να εκφράσει έναν συγκεκριμένο πολιτικό χώρο αλλά και στην πολιτική ευφυΐα του αρχηγού του.
Είναι σωστό αυτό που αναφέρει στο σημείωμά του στην Κ.Ε, ο κ. Παπανδρέου, ότι δεν πρέπει να δημιουργηθεί ένα γενικευμένο κλίμα εναντίων των θεσμών, αλλά αυτό δεν περιλαμβάνει υποχρεωτικά τη διατήρηση των σημερινών πολιτικών σχηματισμών. Όποια και να είναι όμως η εξέλιξη, είναι αναγκαίο να προστατευθεί η δημοκρατία, γιατί η ιστορία έχει αποδείξει ότι είναι το "λιγότερο χειρότερο" πολιτειακό σύστημα.
Είναι φυσικά δύσκολο να προβλέψει κανείς αν θα μπορέσουν οι σημερινές πολιτικές δυνάμεις να οδηγήσουν τη χώρα στη νέα, δύσκολη εποχή. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι αυτό θα είναι εξαιρετικά δύσκολο, ιδίως για τα δύο κόμματα εξουσίας, τα οποία εδώ και χρόνια μαστίζονται από εσωτερικές αντιθέσεις οι οποίες σίγουρα θα οξυνθούν, με τις πρώτες ρωγμές να φαίνονται ήδη από τη διαδικασία επικύρωσης του νομοσχεδίου για την οικονομική βοήθεια. Είναι εξάλλου χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το κυβερνών κόμμα επέλεξε, με κοινοβουλευτικά πραξικοπηματικό τρόπο, να μην χρειάζονται τα νέα μέτρα επικύρωση από τη Βουλή, όχι γιατί φοβόταν την αντίδραση της αντιπολίτευσης, αλλά τη δική του διάσπαση.
Αυτή η συνύπαρξη αντίρροπων δυνάμεων αποτέλεσε και τη βασική αιτία της αδυναμίας των δύο κομμάτων να αναδείξουν ικανά στελέχη, ακόμα και προέδρους. Δεν είναι τυχαίο ότι λόγω της αποτυχίας τους να βρουν προσωπικότητες που θα μπορούσαν να κρατήσουν τις παρατάξεις τους ενωμένες στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης ιδεολογικής κατεύθυνσης, επέλεξαν ανθρώπους που βασικό τους προτέρημα είναι ότι συνοδεύονταν από ένα "βαρύ" πολιτικό όνομα, που παρέπεμπε στον ιδρυτή του κάθε κόμματος και στις "ένδοξες μέρες" του - μακρινού - παρελθόντος. Η αδυναμία αυτή είναι πολύ σημαντική, διότι έχει άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα των προσώπων που καταλαμβάνουν καίριες πολιτικές θέσεις, κομματικές ή μη, και συνεπώς στην ποιότητα του πολιτικού συστήματος γενικότερα.
Η αναζήτηση ευθυνών για την παρούσα κατάσταση είναι μία ακόμα μεγάλη πρόκληση, είτε αυτή γίνει είτε όχι. Στην πρώτη περίπτωση τα κόμματα θα πρέπει να αποδεχθούν την ευθύνη σημαντικών τους στελεχών για περιπτώσεις κακοδιαχείρισης και διαφθοράς με όλες τις αναταράξεις που αυτό θα επιφέρει στο εσωτερικό τους, ενώ στη δεύτερη θα έχουν να αντιμετωπίσουν την δυσπιστία του κόσμου ο οποίος την ίδια στιγμή θα καλείται να υποστεί τα τραγικά αποτελέσματα των πολιτικών τους.
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι θα είναι πιο εύκολο να υπάρξουν νέες πολιτικές δυνάμεις στο προσκήνιο παρά να μεταλλαχθούν οι υπάρχουσες. Παρόλα τα ρίσκα που συνοδεύουν μία τέτοια εξέλιξη, θεωρώ ότι θα αποτελούσε σημαντική ανανέωση για τη χώρα και θα χάραζε μια σαφή διαχωριστική γραμμή με το κακό παρελθόν της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Δυστυχώς όμως κάτι τέτοιο είναι δύσκολο, γιατί ο κόσμος παραμένει πολύ συντηρητικός ως προς τις πολιτικές του επιλογές. Είναι επίσης βέβαιο ότι το υπάρχων πολιτικό σύστημα, με τη βαθιά επιρροή που έχει στις κοινωνικές ομάδες και στα ΜΜΕ θα αντιδράσει έντονα. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα πολιτικά εγχειρήματα των τελευταίων ετών απέτυχαν στο σύνολό τους εκτός από το ΛΑΟΣ, ο οποίος κατόρθωσε να καθιερωθεί χάρη στο γεγονός ότι κατόρθωσε με επιτυχία να εκφράσει έναν συγκεκριμένο πολιτικό χώρο αλλά και στην πολιτική ευφυΐα του αρχηγού του.
Είναι σωστό αυτό που αναφέρει στο σημείωμά του στην Κ.Ε, ο κ. Παπανδρέου, ότι δεν πρέπει να δημιουργηθεί ένα γενικευμένο κλίμα εναντίων των θεσμών, αλλά αυτό δεν περιλαμβάνει υποχρεωτικά τη διατήρηση των σημερινών πολιτικών σχηματισμών. Όποια και να είναι όμως η εξέλιξη, είναι αναγκαίο να προστατευθεί η δημοκρατία, γιατί η ιστορία έχει αποδείξει ότι είναι το "λιγότερο χειρότερο" πολιτειακό σύστημα.
