Θα είμαι ειλικρινής: αντιμετωπίζω επιφυλακτικά (αν όχι καχύποπτα) όποιον μου συστήνεται ως αριστερός, χωρίς να δίνει στον εαυτό του έναν πιο εξειδικευμένο προσδιορισμό: κομμουνιστής, οικολόγος, δημοκρατικός σοσιαλιστής, αναρχικός, σοσιαλδημοκράτης και πάει λέγοντας. Αντιμετωπίζω επίσης επιφυλακτικά όποιον μου περιγράφει τι δεν είναι με διάφορα "αντί" και "κατά": αντικαπιταλιστής, αντινεοφιλελεύθερος, κατά της παγκοσμιοποίησης, του σταλινισμού κ.α.
Γιατί τόση επιφυλακτικότητα; Στην πρώτη περίπτωση ο (κατά κανόνα αγαπητός) συνομιλητής μου πάσχει από την "ασθένεια" της ιδεολογικής ασάφειας, ηθελημένης ή μη. Θέλει να είναι γενικά αριστερός, να τα έχει καλά με όλους και πάνω από όλα με τη συνείδησή του, που δεν θα άντεχε ποτέ να τον αποκαλέσουν κεντρώο (μην πω φιλελεύθερο), ακόμα και αν πράγματι δεν είναι. Η ιδεολογική ασάφεια είναι αυτή που προκαλεί και πολιτικό ευνουχισμό: χωρίς ιδεολογική κατεύθυνση οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις, ακόμα και αν ακούγονται "γενικά αριστερές" εύκολα μπορούν να προκύψουν αντικρουόμενες, αλληλοαναιρούμενες και συνεπώς αναποτελεσματικές. Στην δεύτερη περίπτωση, οι διάφοροι ετεροπροσδιορισμοί, εκτός από ελλιπείς, μπορεί να φανούν και λίγο επικίνδυνοι: ένας ορθόδοξος νεοναζί μάλλον ενστερνίζεται όλα τα "αντί" και "κατά" που ανέφερα παραπάνω.
Η Δημοκρατική Αριστερά, από τα γεννοφάσκια της πριν περίπου ένα χρόνο, προσπάθησε να ξεκαθαρίσει το ιδεολογικό της προφίλ, προβάλλοντας ως βασική της αρχή τον δημοκρατικό σοσιαλισμό, δηλαδή την προώθηση του σοσιαλισμού μέσω διαδοχικών μεταρρυθμίσεων, με δημοκρατικά μέσα και με ευρεία αποδοχή από την κοινωνία. Αξίζει να σημειώσω ότι βασικός θεμελιωτής αυτού του ιδεολογικού ρεύματος στην Ελλάδα ήταν ο Λεωνίδας Κύρκος που μέχρι πριν λίγες μέρες ήταν κοντά μας. Όλα καλά ως εδώ, το μόνο που μένει είναι να συμφωνήσουμε τι σημαίνει σοσιαλισμός χωρίς να χρειάζεται να εντρυφήσουμε στον Μαρξ ή στον Κάουτσκυ.
Με τη δική μου αντίληψη, σοσιαλισμός είναι η επιδίωξη της Δίκαιης Κοινωνίας μέσω της κοινωνικής ισότητας. Κοινωνική ισότητα είναι η εξασφάλιση ίδιων συνθηκών διαβίωσης (εισόδημα, περιβάλλον, υπηρεσίες κ.α.) για όλους. Με λίγο πιο σύγχρονους (και δυστυχώς πιο περίπλοκους) όρους, κοινωνική ισότητα είναι η εξασφάλιση ίσων προϋποθέσεων ευτυχίας για κάθε πολίτη. Κατά συνέπεια, ένα σοσιαλιστικό κόμμα είναι καταρχήν ένα κίνημα κοινωνικής ισότητας. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες έννοιες που συναντά κανείς στα διάφορα σοσιαλιστικά προγράμματα, όπως η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής ή η δικτατορία της εργατικής τάξης είναι στην ουσία μέθοδοι, δημοκρατικές ή μη, πραγματοποίησης αυτού του κεντρικού στόχου. Η προσήλωση στην κοινωνική ισότητα είναι και η βασική διαφορά με τα άλλα πολιτικά ρεύματα (σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία, κοινωνικός φιλελευθερισμός) των οποίων το ιδεολογικό πλαίσιο στηρίζεται στην απλή νομική ισότητα και στην χρησιμοποίηση του κοινωνικού κράτους για να αμβλύνονται οι ανισότητες ή, όπως θα σημείωνε και κάποιος πιο καχύποπτος, για να εξασφαλίζεται η αναγκαία πειθαρχία των κατώτερων λαϊκών στρωμάτων. Αντίθετα, ένας σοσιαλιστής δεν πρέπει να στοχεύει στην προστασία των αδύναμων, αλλά να αγωνίζεται ώστε αυτοί να μην υπάρχουν.
Οικονομική ισότητα
Βασικό συστατικό της κοινωνικής ισότητας είναι φυσικά η οικονομική ισότητα. Δεν είναι δίκαιο να έχουμε όλοι το ίδιο εισόδημα χωρίς αυτό να συνδέεται με το πόσο εργαζόμαστε ή το πόσο προσφέρουμε, αλλά είναι δίκαιο να αμειβόμαστε με βάση την αξία του προϊόντος που παράγουμε μέσω της εργασίας μας. Αυτό δεν γίνεται και σήμερα; Δυστυχώς όχι και όχι μόνο γιατί οι εργοδότες δεν δέχονται να μοιραστούν τα κέρδη με τους εργαζόμενους (στη χώρα μας άλλωστε έχουμε μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων), αλλά γιατί η αγορά, όπως είναι διαμορφωμένη σήμερα, διακατέχεται από παντός είδους προνόμια. Προνόμιο είναι ό,τι παράγει πλούτο χωρίς να σχετίζεται με παραγωγική διαδικασία (π.χ. εκμετάλλευση ακίνητης περιουσίας ή κεφαλαίων), η εξασφάλιση μονοπωλίων κάθε είδους (αποκλειστικότητα στην παροχή προϊόντων και υπηρεσιών) και γενικά οποιαδήποτε στρέβλωση που λειτουργεί προς όφελος ορισμένης ομάδας συμφερόντων. Η οικονομική ισότητα επιβάλλει την άρση τέτοιων προνομίων.
Ας μην παρεξηγηθώ, δεν προτείνω την κατάργηση του δικαιώματος της περιουσίας και της εκμετάλλευσής της. Αυτό που θα μπορούσε να κάνει όμως μία σοσιαλιστική κυβέρνηση είναι π.χ. να φορολογήσει επιπλέον τις δραστηριότητες που δεν συνδέονται άμεσα με παραγωγικές διαδικασίες έτσι ώστε να τις αποθαρρύνει, και να άρει οποιεσδήποτε αποκλειστικότητες στην παροχή υπηρεσιών ή προϊόντων. Συνεπώς, για να αναφερθώ και σε ένα επίκαιρο ζήτημα, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων που δεν σχετίζονται με κρίσιμους τομείς είναι πρωτίστως θέμα ισότητας. Η θετική επίπτωση που μπορεί να έχει σε έναν κλάδο είναι δευτερεύουσας σημασίας. Γενικότερα, η εφαρμογή της αρχής της οικονομικής ισότητας μπορεί να επιφέρει σειρά ριζικών μεταρρυθμίσεων στη λειτουργία της αγοράς, κάνοντάς την λιγότερο επιρρεπή σε αστάθειες και κρίσεις.
Είναι ρεαλιστικό να αγωνίζεται κανείς για ισότητα εν μέσω κρίσης; Θα έλεγα πως η κρίση κάνει την ανάγκη για ισότητα ακόμα πιο επιτακτική: στις καλές εποχές, όταν η πίτα είναι αρκετά μεγάλη ώστε όλοι να μπορούν πάρουν από τουλάχιστον ένα κομμάτι (άσχετα αν κάποιοι παίρνουν δεύτερο και τρίτο), δεν υπάρχει μεγάλο πρόβλημα και όλοι είναι λίγο ή πολύ ευχαριστημένοι. Στους δύσκολους καιρούς, όπως αυτοί που περνάμε, η ανάγκη για προσεκτική και δίκαιη μοιρασιά γίνεται πολύ πιο σημαντική.
